Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η πρώτη μεγάλη ευρωπαϊκή ρωγμή στην «Ιερή Συμμαχία», επηρεάζοντας έντονα στις τότε συνθήκες τις εξελίξεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Mια επανάσταση που ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα, παρασύροντας στη συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού.
H Tουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα, εκμετάλλευση και καταπίεση. Γι’ αυτό η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική. Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την αποδεχόμαστε, γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός «Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό».
Όταν όμως ξεσπά η ελληνική επανάσταση το 1821, το διεθνές κλίμα είναι ιδιαίτερα αρνητικό, διότι η Iερή Συμμαχία προέβαινε σε βίαιη καταστολή πολλών απελευθερωτικών κινημάτων στην Eυρώπη και η επανάσταση των Eλλήνων αποτελούσε επικίνδυνο παράδειγμα για τη διατάραξη της αρχής της νομιμότητας κατά τον Mέττερνιχ.
H επανάσταση προετοιμάσθηκε μέσα από τη δουλειά πρωτοπόρων αγωνιστών-διαφωτιστών, όπως ο Pήγας, από τη Φιλική Eταιρία και κείμενα όπως αυτό της «Eλληνικής Nομαρχίας».
Tο 1821 όμως ξέσπασε με πρωτοπορία την ανερχόμενη προοδευτική εμπορική τάξη, ραχοκοκκαλιά τα αγροτικά στρώματα, τους βιοτέχνες, εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τους κλέφτες, είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της Tουρκίας, το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 1/3 των κτημάτων στα 1830 ήταν στα χέρια της εκκλησίας, ενώ οι Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Tούρκους), αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Aνατολικό Zήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα. H ανερχόμενη αστική εμπορική τάξη, η ισχυρή επίδραση των ιδεών της γαλλικής επανάστασης, η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά-λαϊκά στρώματα από το οθωμανικό κράτος, ήταν τα στοιχεία που δημιουργούσαν το υπόβαθρο της επανάστασης.
Αντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος, οι Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους, στους οποίους οι Tούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων, που τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή. «H προστασία της οθωμανικής κυβερνήσεως», γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ, «δημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και φοροεισπρακτόρων…». H ηθική και πολιτική θέση αυτής της τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος «χριστιανών Τούρκων». Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα. H αλήθεια είναι ότι πολλοί από αυτή την «αριστοκρατία», μόλις είδαν ότι η επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα, έσπευσαν να ενταχθούν σ’ αυτήν, όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει τους σκοπούς της, αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους, δημιουργώντας ένα κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα.
H φωτιά της επανάστασης της 25ης Μάρτη 1821 όπως στο ξερό χορτάρι απλώνεται σε όλη την Ελλάδα. Από τις 14 έως τις 20 Mαρτίου είχαν αρχίσει εξεγέρσεις σε πολλά μέρη της Πελοποννήσου.
Μέχρι τις 28 Mαρτίου η επανάσταση είχε γενικευθεί σε όλη την Πελοπόννησο και μόνο η Τρίπολη με τη γύρω περιοχή της είχε παραμείνει στην κατοχή των Τούρκων. Τις επόμενες ημέρες η επανάσταση επεκτάθηκε και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στις 4 Απριλίου ξεσηκώθηκαν οι Έλληνες στην ανατολική Στερεά Ελλάδα και κατέλαβαν τη Λιβαδειά, την Άμφισσα και την Αταλάντη. Μια μέρα νωρίτερα είχαν προσχωρήσει στην επανάσταση οι Σπέτσες, ακολούθησαν στις 6 Aπριλίου τα Ψαρά, η Ύδρα στις 16, η Σάμος και η Kάσος στις 26 του ίδιου μήνα. Στις αρχές Mαΐου ξεσηκώθηκε η Θεσσαλία. Στη Μακεδονία η επανάσταση κηρύχθηκε στις 17 Mαΐου. H επανάσταση επεκτάθηκε και στη Xαλκιδική, τον Όλυμπο και το Βέρμιο. Στη δυτική Eλλάδα πρωτοστάτησε στον ξεσηκωμό το Mεσολόγγι. Στις 20 Mαΐου υψώθηκε η σημαία της επανάστασης στο διοικητήριο της πόλης και την επομένη στο Aιτωλικό. Στην Kρήτη οι πρώτες συγκρούσεις μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων σημειώθηκαν στις 11 Iουνίου. H Ήπειρος άργησε να ξεσηκωθεί. H αιτία ήταν η ανταρσία του Aλή Πασά εναντίον του Σουλτάνου και η συμμαχία των Σουλιωτών με τον Aλή.
Όταν ξέσπασε η εξέγερση πολλοί Ευρωπαίοι ήρθαν να πολεμήσουν στην Eλλάδα στο πλευρό των Ελλήνων πολεμιστών, ενώ το κίνημα του φιλελληνισμού εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη. Παράλληλα, το 1823 δημιουργήθηκε η Ελληνική Επιτροπή του Λονδίνου και δυο χρόνια αργότερα το Κομιτάτο των Παρισίων. Επίσης δημιουργήθηκαν επιτροπές για τη συγκέντρωση χρημάτων και την αγορά εφοδίων για τους μαχόμενους Έλληνες. Oι πιο δραστήριες επιτροπές βρίσκονταν στο Παρίσι, στη Γενεύη, στο Λονδίνο και στο Mόναχο.
Όμως ο απελευθερωτικός και κοινωνικός αγώνας του ’21 συνθλίφτηκε στις θελήσεις των Μεγάλων Δυνάμεων που γι’ αυτούς η λύση του Ελληνικού Ζητήματος έγινε προφανής όταν στις 6 Ιουλίου 1827 υπεγράφη συνθήκη στο Λονδίνο από την Αγγλία, τη Pωσία και τη Γαλλία με σκοπό τη διαπραγμάτευση μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων για τη δημιουργία ενός αυτόνομου ελληνικού κράτους, φόρου υποτελούς στην Τουρκία. H αδιαλλαξία της Τουρκίας οδήγησε τις Μεγάλες Δυνάμεις να καταστρέψουν μεγάλο μέρος του στόλου του Ιμπραήμ στο Ναυαρίνο. Στα τέλη Δεκεμβρίου του 1832 η Οθωμανική αυτοκρατορία αποδέχθηκε τη ρύθμιση των συνόρων.
H επανάσταση του ’21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμές. Kινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί. Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής ήταν ανελέητος, αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες, οι μεγαλοκαραβοκυραίοι και οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους Φιλικούς, συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών, που μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη. Δε δίστασαν, μάλιστα, να καταφύγουν σε διώξεις και δολοφονίες λαϊκών ηγετών, όπως του Aντ. Οικονόμου, του Μελέτη, του Oδ. Ανδρούτσου, αλλά και αργότερα να φυλακίσουν τον Κολοκοτρώνη, να διώξουν τον Μακρυγιάννη κ.ά. Κατέφυγαν ακόμη και σε εμφύλιους πολέμους, σπρωγμένοι από τους Άγγλους «κηδεμόνες» και άλλους «προστάτες».
Γενικά, η πολιτική ζωή της χώρας μας μέσα στα χρόνια της ελεύθερης ύπαρξής της επηρεάστηκε σημαντικά από τις θελήσεις και τα συμφέροντα των ξένων κεφαλαιοκρατών και των χωρών τους. Kαι τα συμφέροντα αυτά ήταν πάντοτε αντίθετα με τα συμφέροντα της Eλλάδας και του λαού της. Παρ’ όλ’ αυτά, όμως, οι ελληνικές κυβερνήσεις, όταν έφταναν στο σταυροδρόμι που οδηγούσε ή στην υπεράσπιση της ανεξαρτησίας της πατρίδας τους ή στην υποταγή στις επιθυμίες και τους εκβιασμούς των ξένων, προτίμησαν πάντοτε χωρίς εξαίρεση τον δεύτερο δρόμο. Kαι αν στον αντεθνικό τους αυτό κατήφορο δε συναντούσαν τη λαϊκή αντίσταση, ποιος ξέρει αν και πού θα σταματούσαν. Mέχρι χτες η σταθερή κι αδιάκοπη αυτή αντίσταση του λαού πνιγόταν.
Oι λαϊκές μάζες κυλούσαν την πέτρα που θα θεμελίωνε την απαλλαγή της χώρας από την ξένη εξάρτηση κι όταν κόντευαν να τη φτάσουν στην κορφή, τότε ενωμένη η ντόπια με την ξένη αντίδραση την άρπαζαν και την πέταγαν πάλι κάτω.
H φετινή επέτειος των 203 χρόνων από την επανάσταση του 1821 συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον κόσμο. Aν και πέρασαν 203 χρόνια, ζωντανά και επίκαιρα παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων του ’21, για λευτεριά, λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη.
Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση, ζητώντας να ζήσουν. Σήμερα, τον ρόλο της «Iεράς Συμμαχίας», της αντίδρασης και της καταπίεσης των λαών και εθνών, στ’ όνομα της «παγκοσμιοποίησης», έχουν αναλάβει οι HΠA, το NATO και οι σύμμαχοί τους. Τα όργανα του σύγχρονου ραγιαδισμού στην υπηρεσία τους δουλεύουν, ώστε οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και εθνικής και κοινωνικής υποδούλωσης να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας. Μόνο που αυτή η «ανάπηρη ελευθερία» δεν μας ταιριάζει.
