Οι κυβερνήσεις του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας υπέγραψαν υπό την αιγίδα της Ρωσίας τριμερή συμφωνία για τον τερματισμό των εχθροπραξιών στον θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ, που πρακτικά επικυρώνει τις στρατιωτικές νίκες και τα εδαφικά κέρδη των αζερικών δυνάμεων έπειτα από έξι εβδομάδες φονικών μαχών. Σχεδόν 2.000 ρώσοι στρατιωτικοί, που θα έχουν ρόλο ειρηνευτικής δύναμης, θα αναπτυχθούν άμεσα στην περιοχή, όπου ζουν κυρίως Αρμένιοι.
Τη συμφωνία «πλήρους» κατάπαυσης του πυρός, του τερματισμού «όλων των στρατιωτικών ενεργειών», υπέγραψαν ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ, ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν και ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντίμιρ Πούτιν.
Τα βασικά σημεία της συμφωνίας είναι:
Παύει κάθε στρατιωτική ενέργεια και οι δυνάμεις και των δύο κρατών παραμένουν όπου βρέθηκαν την ώρα που τέθηκε σε ισχύ η Συμφωνία.
Αναπτύσσεται Ρωσική «Ειρηνευτική Δύναμη» 1.960 ατόμων με τα μέσα τους, παρεμβαλλόμενη μεταξύ των Αζερικών και Αρμενικών Δυνάμεων κατά μήκος της «Γραμμής Επαφής» και κατά μήκος του διαδρόμου Λατσίν που συνδέει την Αρμενία με το Ναγκόρνο Καραμπάχ για μία περίοδο πέντε ετών με προοπτική ανανέωσης για ακόμα μία πενταετία.
Η Αρμενία επιστρέφει αζερικά εδάφη που ακόμα κατέχει με βάση συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα τον επόμενο μήνα. Και τα δύο μέρη εγγυώνται την ελεύθερη και ασφαλή κυκλοφορία των διαδρόμων προς Ναγκόρνο Καραμπάχ και προς το Ναχιτσεβάν .
Επιστρέφουν εκτοπισθέντες και πρόσφυγες υπό την αιγίδα της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες.
Διευκρινίζεται ότι τα εδάφη που ανακατέλαβε το Αζερμπαϊτζάν και αυτά που θα επιστρέψουν οι Αρμένιοι, είναι αυτά που έλεγχαν ως Ζώνη Ασφαλείας του Ναγκόρνο Καραμπάχ και αποτελούσαν το 15% περίπου της επικράτειας του Αζερμπαϊτζάν. Το μεγαλύτερο μέρος του Ναγκόρνο Καραμπάχ παραμένει στους Αρμενίους, αλλά στην Συμφωνία ουδόλως αναφέρεται η νομική του υπόσταση.
Σύμφωνα με τον Πούτιν, οι αντιμαχόμενες πλευρές θα μείνουν στις «θέσεις όπου βρίσκονται», κάτι που ουσιαστικά παγιώνει τις στρατιωτικές νίκες των δυνάμεων του Μπακού. Ο Πούτιν ανέφερε ότι οι περιοχές υπό αρμενικό έλεγχο θα μείνουν ως έχουν και θα τις συνδέει ένας διάδρομος με την Αρμενία. Είπε επίσης ότι τα δύο μέρη συμφώνησαν να ανταλλάξουν αιχμαλώτους πολέμου, αλλά και τις σορούς των πεσόντων, ενώ οι πρόσφυγες θα επιστρέψουν στα εδάφη τους, με ευθύνη της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες.
Η συμφωνία προκάλεσε έκρηξη οργής στο Ερεβάν, όπου χιλιάδες διαδηλωτές πολιόρκησαν το κτήριο του κοινοβουλίου με εκατοντάδες να εισβάλλουν και να προκαλούν εκτεταμένες φθορές. Στο Ερεβάν, οι διαδηλωτές κραύγαζαν ότι η κυβέρνηση του Πασινιάν αποτελείται από «προδότες», απαιτούσαν την «παραίτησή» της και να αναλάβει τη διακυβέρνηση το επιτελείο. Το μέλλον του Πασινιάν, που ανέβηκε στην εξουσία με την «έγχρωμη λαϊκή εξέγερση του 2018», αμφισβητείται πλέον, καθώς χρεώνεται την στρατιωτική ήττα στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Ήδη πριν ανακοινωθεί η υπογραφή της συμφωνίας, 17 κόμματα της αντιπολίτευσης απαιτούσαν την παραίτησή του. Ο Αρμένιος πρωθυπουργός Πασινιάν παραδέχθηκε ότι η υπογραφή της συμφωνίας ήταν «απίστευτα οδυνηρή» για τον ίδιο «και τον λαό μας», αλλά η απόφαση αυτή επιβαλλόταν «έπειτα από ανάλυση σε βάθος της στρατιωτικής κατάστασης» -αναφερόταν στην προέλαση των δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν.
Στο Αζερμπαϊτζάν, παρότι ο πρόεδρος Αλίεφ θριαμβολογώντας έκανε λόγο περί «συνθηκολόγησης» του εχθρού, οι δυνάμεις του δεν ανέκτησαν όλο το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Όπως δήλωσε ανακτήθηκε ο έλεγχος περιοχών γύρω από το Ναγκόρνο Καραμπάχ, στην περίμετρο ασφαλείας που είχαν δημιουργήσει οι Αρμένιοι στην αυτοανακηρυγμένη δημοκρατία τους πριν από 30 χρόνια. Το Μπακού απέσπασε επίσης εδάφη μέσα στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Είπε επίσης ότι «ειρηνευτικό» ρόλο θα αναλάβουν και τουρκικά στρατεύματα, χωρίς να γίνει πιο συγκεκριμένος.
Η συμφωνία σημειώθηκε μία μέρα αφού οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσαν πως κατέλαβαν τη Σούσα, πόλη στρατηγικής σημασίας, 15 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα των αυτονομιστών, τη Στεπανακέρτ, πάνω στη βασική οδική αρτηρία που συνδέει τα εδάφη τους με την Αρμενία. Η πτώση αυτής της πόλης χαρακτηρίστηκε σημείο καμπής.
Ο πρόεδρος Αλίεφ και ο Ερντογάν συζήτησαν τη δημιουργία ενός κοινού ρωσοτουρκικού κέντρου για τη διατήρηση της ειρήνης, το οποίο θα παρακολουθεί την εκεχειρία. Το Κρεμλίνο ανακοίνωσε ωστόσο πως δεν υπάρχει συμφωνία για την ανάπτυξη τουρκικών ειρηνευτικών δυνάμεων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, και πως το κέντρο παρακολούθησης της κατάπαυσης του πυρός, το οποίο θα βρίσκεται έξω από το Ναγκόρνο Καραμπάχ, αποτελεί αντικείμενο μιας χωριστής συμφωνίας.
Στο μεταξύ, η Τουρκία χαιρέτισε τα «σημαντικά κέρδη» που πέτυχε το Αζερμπαϊτζάν σε βάρος της Αρμενίας στο Ναγκόρνο Καραμπάχ: «Το Αζερμπαϊτζάν σημείωσε σημαντικά κέρδη στο πεδίο και στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Το συγχαίρω θερμά γι’ αυτή την επιτυχία», δήλωσε ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών Τσαβούσογλου. Ο τούρκος υπουργός δήλωσε πως η χώρα του συνεχίζει τις συνομιλίες για το πώς θα επιτηρείται η κατάπαυση του πυρός στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Διευκρίνισε πως η συμφωνία εξασφαλίζει ότι οι επτά περιφέρειες γύρω από το Καραμπάχ θα παραδοθούν στο Αζερμπαϊτζάν και υπογράμμισε πως η Τουρκία θα συνεχίσει να συμπαραστέκεται στους Αζέρους συμμάχους της.
Είναι γενικά παραδεκτό οτι η συμφωνία δημιουργεί νέα δεδομένα στην περιοχή και εκ των πραγμάτων αναβαθμίζει στρατηγικά και την Τουρκία η οποία πλέον βάζει για τα καλά το πόδι της στον Καύκασο και ενισχύει τη σχέση της με το Αζερμπαϊτζάν, επιβεβαιώνοντας ταυτόχρονα τον αναβαθμισμένο της ρόλο στην περιοχή αυτή της Ασίας και στις τουρκόφωνες χώρες. Η Τουρκία δεν πρέπει να υποτιμάται γιατί είναι έτσι κι αλλοιώς άτυπο μέρος στη συμφωνία, αφού είναι άμεσα εμπλεκόμενη πολιτικά και στρατιωτικά στις εξελίξεις. Βέβαια η στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας και η νέα ισχυροποιημένη πολιτική επιρροή της θέτει όρια και άμεσο έλεγχο στις επιδιώξεις της Τουρκίας.
Ο Πούτιν αναμφισβήτητα είναι ο μεγάλος κερδισμένος. Έρχεται τώρα ως επιδιαιτητής και ειρηνευτής και δείχνει παντού ποιος είναι ο κυρίαρχος του παιχνιδιού στον Καύκασο και ιδιαίτερα στην Κυβέρνηση του Ερεβάν που προήλθε μετά την «βελούδινη επανάσταση» του 2018 και τον Πρωθυπουργό Νικόλ Πανισιάν του οποίου τα ανοίγματα στην Δύση δεν τα καλοείδαν στην Μόσχα. Τα ρωσικά στρατεύματα δεν θα είναι πλέον μόνο στην Αρμενία, όπου η Ρωσία διαθέτει ήδη μεγάλη στρατιωτική βάση, αλλά και στο Αζερμπαϊτζάν.
