Σε εμπόλεμη κατάσταση βρίσκονται Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν, μετά τις εχθροπραξίες που αναζωπυρώθηκαν στην περιοχή Ναγκόρνο – Καραμπάχ, αυτόνομο θύλακα στο Αζερμπαϊτζάν με αρμενικό πληθυσμό. Όπως ισχυρίζεται η αρμενική πλευρά, οι μάχες ξεκίνησαν μετά από πολλαπλές παραβιάσεις της εκεχειρίας από το στρατό του Αζερμπαϊτζάν, κάτι που το τελευταίο αποδίδει στον αρμενικό στρατό.
Η πολυετής σύγκρουση για την περιοχή αντανακλά ευρύτερες ιμπεριαλιστικές και περιφερειακές αντιθέσεις στον ανταγωνισμό για γεωπολιτική επιρροή και προέκυψε λίγα χρόνια πριν από τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Το Ναγκόρνο – Καραμπάχ ανήκε τότε ως αυτόνομη περιοχή στη ΣΣΔ Αζερμπαϊτζάν, αλλά κατοικούνταν κυρίως από Αρμένιους, που ζούσαν ειρηνικά με τους Αζέρους. Το 1988 ανακοίνωσε την αυτονόμησή του. Το διάστημα 1992 – 1994 ξέσπασαν ένοπλες συγκρούσεις με δεκάδες χιλιάδες νεκρούς, ενώ συγκρούσεις μεγάλης κλίμακας είχαν να σημειωθούν από το 2016. Από τη δεκαετία του ’90 διεξάγονται «διαπραγματεύσεις» για την «επίλυση» του ζητήματος στο πλαίσιο του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), στις οποίες ηγούνται Ρωσία, Γαλλία και ΗΠΑ.
Οι συγκρούσεις των τελευταίων ημερών γεννούν φόβο για ενδεχόμενη μετεξέλιξή τους σε γενικευμένο πόλεμο Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας. Εδώ και δεκαετίες έχουν λάβει χώρα θερμά επεισόδια, αλλά δεν έχουμε ξαναδεί κάτι τέτοιο μετά την εκεχειρία που επιτεύχθηκε τη δεκαετία του 1990. Μια ένοπλη σύγκρουση ευρείας κλίμακας με την άμεση εμπλοκή του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας θα όξυνε επικίνδυνα τους ενδοϊμπεριαλιστικούς και περιφερειακούς ανταγωνισμούς στην περιοχή του Καυκάσου, περιοχή αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, και κυρίως μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας.
Ο Καύκασος είναι ένα ακόμα πεδίο γεωπολιτικού ανταγωνισμού μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας, αλλά και με ΗΠΑ-ΕΕ, όπως συμβαίνει και στη Συρία και στη Λιβύη. Η Μόσχα έχει συνάψει συμμαχία με την Αρμενία και διατηρεί εκεί στρατιωτικές βάσεις. Από την άλλη πλευρά, η σχέση Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν είναι κάτι περισσότερο από συμμαχία. Ουσιαστικά το Αζερμπαϊτζάν είναι ταυτισμένο με την Άγκυρα, η οποία λειτουργεί σαν «προστάτης» του, αντιμετωπίζοντας τους τουρκογενείς Αζέρους σαν αδελφό έθνος.
Θεωρείται δεδομένο ότι η αζέρικη επίθεση έγινε με άδεια του Ερντογάν, αν όχι με παρότρυνσή του. Σε αντίθεση με το Κρεμλίνο, που έκανε έκκληση για άμεση κατάπαυση του πυρός, η Τουρκία ανακοίνωσε ότι στηρίζει το Αζερμπαϊτζάν. Ο Τούρκος πρόεδρος, μάλιστα, ζήτησε να αποχωρήσουν άμεσα οι Αρμένιοι από τα εδάφη του Αζερμπαϊτζάν που έχουν καταλάβει πριν τρεις δεκαετίες. Με την σειρά του, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Ακάρ είπε ότι η Τουρκία είναι δίπλα στους Αζέρους αδελφούς της για την υπεράσπιση των εδαφών τους.
Θεωρείται απ’ όλους δεδομένο ότι η Αρμενία θα εμπλακεί άμεσα στον πόλεμο, εάν η αζέρικη επίθεση κλιμακωθεί και κινδυνεύσει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ένας πόλεμος Αζέρων-Αρμενίων θα εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες. Οι πληροφορίες, μάλιστα, ότι η Τουρκία στέλνει συνεχώς εμπειροπόλεμους τζιχαντιστές, από τη Συρία και τη Λιβύη, στο μέτωπο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ εκ των πραγμάτων εγείρει ζήτημα για τη Μόσχα. Αν και μέχρι τώρα τηρεί μετριοπαθή στάση, υψώνοντας τη σημαία της αποκλιμάκωσης των συγκρούσεων, είναι δεδομένο ότι δεν πρόκειται να ανεχθεί μία στρατιωτική νίκη των Αζέρων επί των Αρμενίων. Εάν συνέβαινε αυτό, η Τουρκία, αλλά και το ΝΑΤΟ, θα αποκτούσαν σοβαρό γεωπολιτικό πλεονέκτημα στο νότιο Καύκασο, ο οποίος αποτελεί το «μαλακό υπογάστριο» της Ρωσίας. Και όπως είχε δείξει και στην περίπτωση της Γεωργίας επί προέδρου Σαακασβίλι, ο Πούτιν δεν πρόκειται να επιτρέψει μία τέτοια εξέλιξη. Με άλλα λόγια, εάν οι συγκρούσεις μετεξελιχθούν σε πόλεμο, οι Ρώσοι αναμένεται να στηρίξουν τους Αρμένιους. Σύμφωνα με αναφορές σε ΜΜΕ, η Τουρκία έχει συμβάλει στην ενίσχυση του οπλοστασίου του Αζερμπαϊτζάν, η Ρωσία πουλάει οπλικά συστήματα και στις δύο πλευρές, ενώ διατηρεί στρατιωτική βάση στην Αρμενία, με την οποία είναι και σύμμαχοι στον Οργανισμό της Συμφωνίας Συλλογικής Ασφάλειας.
Ο Οργανισμός της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας είναι διακυβερνητική στρατιωτική συμμαχία που υπεγράφη στις 15 Μαΐου 1992. Το 1992, η Ρωσία, η Αρμενία, το Καζακστάν, το Κιργιζιστάν, το Τατζικιστάν και το Ουζμπεκιστάν -που ανήκουν στην Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών- υπέγραψαν τη Συνθήκη Συλλογικής Ασφάλειας, γνωστή και ως Συνθήκη ή Σύμφωνο της Τασκένδης. Το Αζερμπαϊτζάν, η Λευκορωσία και η Γεωργία υπέγραψαν το επόμενο έτος και η συνθήκη τέθηκε σε ισχύ το 1994. Πέντε χρόνια αργότερα, έξι από τα εννέα κράτη, εξαιρουμένων των Αζερμπαϊτζάν, Γεωργίας και Ουζμπεκιστάν, συμφώνησαν να ανανεώσουν τη συνθήκη για πέντε ακόμα χρόνια και το 2002 τα έξι κράτη συμφώνησαν να δημιουργήσουν τον Οργανισμό της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας ως στρατιωτική συμμαχία.
Μετά την ανακοίνωση του υπουργείου άμυνας της Αρμενίας για κατάρριψη πολεμικού αεροπλάνου από τουρκικό F-16, γεγονός που αρνείται η πλευρά του Αζερμπαϊτζάν, αυστηρή προειδοποίηση προς την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν απέστειλε η Ρωσία, διαμηνύοντας ότι η ενεργή στρατιωτική ανάμειξη της Άγκυρας θα οδηγήσει σε δική της στρατιωτική παρέμβαση. «Η κατάρριψη ενός αρμενικού μαχητικού SU-25 από τουρκικό F-16, όπως υποστηρίζει το Υπουργείο Άμυνας της Αρμενίας, φέρεται να περιπλέκει την κατάσταση, καθώς η Μόσχα, με βάση τη Συνθήκη της Τασκένδης, είναι υποχρεωμένη να συνδράμει στρατιωτικά την Αρμενία» ανέφερε χαρακτηριστικά η εκπρόσωπος του ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα.
Η αιφνίδια αναζωπύρωση ενός παγωμένου πολεμικού μετώπου, δεν φαίνεται να είναι άσχετη με τους σχεδιασμούς και τις σκοπιμότητες της Άγκυρας. Δεν αποκλείεται, μάλιστα, να συνδέεται και με τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Άγκυρα ανοίγει το νέο αυτό μέτωπο σε μία περίοδο που ήδη έχει ανοίξει πολλά μέτωπα στον περίγυρό της, όπως στο Ιράκ , στη βόρεια Συρία, στη Λιβύη, στην Κύπρο και έχει κλιμακώσει τις διεκδικήσεις και την επιθετικότητα έναντι της Ελλάδας. Η τελευταία δήλωση του Ερντογάν είναι πως “στην Ανατολική Μεσόγειο δεν είμαστε φιλοξενούμενοι, αλλά ιδιοκτήτες”.
Πάντως το ρωσικό ΥΠΕΞ κάλεσε τις δύο πλευρές σε «άμεση κατάπαυση πυρός» και «να αρχίσουν διαπραγματεύσεις για τη σταθεροποίηση της κατάστασης». Στη συνέχεια οι Τράμπ, Πούτιν και Μακρόν, που συμπροεδρεύουν στην ομάδα του Μινσκ για τις διαπραγματεύσεις σχετικά με το Ναγκόρνο Καραμπάχ, απαίτησαν με κοινή ανακοίνωσή τους, «άμεση παύση των εχθροπραξιών» και «δίχως καθυστέρηση» επανέναρξη των συνομιλιών. Το γειτονικό Ιράν δήλωσε έτοιμο να μεσολαβήσει για να ξεκινήσουν συνομιλίες μεταξύ των δύο χωρών, ενώ το Πακιστάν τάχθηκε στο πλευρό του Αζερμπαϊτζάν. Καλέσματα για «αποκλιμάκωση», κατάπαυση του πυρός και διαπραγματεύσεις έκαναν η ΕΕ, η Γερμανία, το ΝΑΤΟ και η Γαλλία, ενώ ο γγ του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες δήλωσε πως σκοπεύει να συνομιλήσει με τους Προέδρους των δύο χωρών. Μέσα στο «κουβάρι» των εξελίξεων, και η κυβέρνηση της ΝΔ διεμήνυσε ότι είναι διαθέσιμη να αναλάβει «διαμεσολαβητικό» ρόλο ανάμεσα στις δύο πλευρές, ώστε να «υπάρξει αποκλιμάκωση». Ο Ερντογάν, παρά ταύτα, όχι μόνο επεμβαίνει και εξακολουθεί να υποδαυλίζει τη φωτιά στην περιοχή, αλλά και υποδέχτηκε τα περί επανέναρξης των συνομιλιών καγχάζοντας ότι οι ΗΠΑ, Ρωσία και Γαλλία δεν έχουν καταφέρει τίποτε σχετικά με το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Σύμφωνα με τον Ερντογάν η μόνη πραγματική λύση «είναι οι κατακτητές» Αρμένιοι «να εγκαταλείψουν αυτές τις περιοχές»!
