Καθώς βρισκόμαστε στα 200 χρόνια από την εθνικo-απελευθερωτική επανάσταση του 1821 και ήδη υπάρχουν διάφορες εκδηλώσεις για τον εορτασμό τους, θεωρούμε σκόπιμο να αναφερθούμε στον εορτασμό της ελληνικής επανάστασης κατά τη διάρκεια της κατοχής. Αυτό κατά τη γνώμη μας κρίνεται αναγκαίο διότι ο εορτασμός της, τότε, είναι αυτός που στην πραγματικότητα συμπυκνώνει το πραγματικό μήνυμα της Επανάστασης το ’21. Ένα μήνυμα αρκετά επίκαιρο στις μέρες μας που δεν είναι τίποτα άλλο από τον αγώνα για την Εθνική ανεξαρτησία.
Η σύνδεση με το ηρωικό ένδοξο παρελθόν δεν εκφράστηκε μόνο με άρθρα σε ΕΑΜικές εφημερίδες και προκηρύξεις ή και με συμβολισμούς. Μετουσιώθηκε σε πράξη. Πρώτα και κύρια, με την αντίσταση του ελληνικού λαού ενάντια στους κατακτητές και στους ντόπιους λακέδες τους, όπου, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο ύμνος του ΕΛΑΣ,
«Με χίλια ονόματα μία χάρη
ακρίτας ειτ’ αρματολός
αντάρτης, κλέφτης, παλληκάρι
πάντα ειν’ ο ίδιος ο λαός».
Βέβαια, συνδέεται και τιμώντας αγωνιστικά την επέτειο της Ελληνικής επανάστασης.
Ο πρώτος εορτασμός γίνεται το 1942. Ήδη από τα τέλη του Φλεβάρη του 1942 ο πεινασμένος λαός της σκλαβωμένης αλλά και ανυπόταχτης Αθήνας προετοιμάζεται για να τιμήσει την Εθνική επέτειο κάτω από τη μπότα της φασιστικής κατοχής. Πρωταγωνιστής των ετοιμασιών είναι το ΕΑΜΝ που είχε συγκροτηθεί στις 5 Φλεβάρη του 1942. Συνεργεία του ΕΑΜΝ με αυτοθυσία γέμιζαν τις νύχτες με πατριωτικά συνθήματα τους τοίχους των γειτονιών της Αθήνας. Ενδεικτικό σύνθημα «ΛΑΕ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ: ΤΙΜΗΣΕ ΤΟΥΣ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ 1821 ΚΙ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕ ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥΣ».
Την παραμονή της 25ης Μαρτίου, στην πλατεία Εξαρχείων συγκεντρώθηκαν νέοι και νέες, φοιτητές και φοιτήτριες, μαθητές-μαθήτριες και εργαζόμενοι-ες και κατορθώνουν να φτάσουν τραγουδώντας πατριωτικά τραγούδια και με ελληνικές σημαίες ως την Πλατεία Φιλικών («Κολωνάκι»). Εκεί στεφάνωσαν το άγαλμα του Ξάνθου και γονατιστοί έψαλαν τον εθνικό ύμνο. Τότε οι Ιταλοί καραμπινιέροι χτύπησαν την συγκέντρωση. Παρά το χτύπημα αυτό, δεν διαλύθηκαν και συνέχισαν στις γειτονιές με διαδηλώσεις.
Στις 25 Μαρτίου, χιλιάδες λαού κατεβαίνουν στους δρόμους, και συγκεντρώνονται στο άγαλμα του Άγνωστου Στρατιώτη. Επικεφαλής ήταν οι ανάπηροι του ελληνo-ιταλικού πολέμου. Και αυτή η συγκέντρωση-διαδήλωση χτυπιέται από τους Ιταλούς καραμπινιέρους, με τις συγκρούσεις να κρατούν μέχρι το απόγευμα. Ανάλογες διαδηλώσεις γίνονται και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας.
Η επέτειος του ’21 γιορτάζεται στο ίδιο πλαίσιο και το 1943. Πολλές μέρες πριν την 25η Μαρτίου, το ΕΑΜ, το Εργατικό ΕΑΜ, η ΕΠΟΝ καθοδηγούν τις προετοιμασίες. Σε πολλά σημεία της Ελλάδας και σε κάθε τόπο εργασίας ή σπουδής, οι ομάδες του ΕΑΜ ή της ΕΠΟΝ ή και του εφεδρικού ΕΛΑΣ συνεδριάζουν και μελετούν τρόπους για την καλύτερη κινητοποίηση του λαού. Ιδιαίτερα στην Αθήνα για την αντιμετώπιση των απαγορευμένων συγκεντρώσεων έχουμε πυκνές περιπολίες από τις κατοχικές δυνάμεις. Παρά το κλίμα τρομοκρατίας, την 25η Μαρτίου κατεβαίνουν στους δρόμους 300 χιλ. άτομα, όπου με αφετηρία διάφορες γειτονιές της Αθήνας διαδηλώνουν στους δρόμους της με συνθήματα του αγώνα και με τον εθνικό ύμνο. 50 χιλ. κατακλύζουν το Πεδίο του Άρεως. Μια ομάδα Επονιτών στεφανώνει τις προτομές των ηρώων του ’21. Ύστερα από αυτό, το γονατιστό πλήθος ψέλνει τον εθνικό ύμνο. Εκείνη ακριβώς την στιγμή ξεχύνονται τα Ιταλικά λεφούσια με την Ειδική Ασφάλεια εναντίον του λαού με αυτόματα και πολυβόλα. Ο Αθηναϊκός λαός συγκρουόμενος δίνει πάνω από 100 νεκρούς και τραυματίες.
Ανάλογα τιμήθηκε η επέτειος και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Μάλιστα στη Ναύπακτο οργανώνονται από το ΕΑΜ μαχητικές ομιλίες στις κεντρικές εκκλησίες της πόλης κατά τη διάρκεια της λειτουργίας. Την ίδια μέρα, μέλη του ΕΑΜ έστησαν πελώρια ελληνική σημαία στο κάστρο της πόλης, καθώς και πανό με τα τρία γράμματα του ΕΑΜ.
Να τονίσουμε πως ο εορτασμός της επετείου το 1943 γίνεται ύστερα από τις μεγαλειώδεις συγκεντρώσεις και απεργίες κατά της πολιτικής επιστράτευσης, η οποία είχε κηρυχτεί στις 23 Φλεβάρη του ίδιου έτος. Και στις 5 Μάρτη ο ανυπόταχτος λαός την ματαιώνει στην πράξη!
O εορτασμός του 1944 καθοδηγήθηκε και οργανώθηκε από το ΕΑΜ. Ήδη από τις 15 Μαρτίου η Κ.Ε. του ΕΑΜ δημιούργησε ειδική επιτροπή για τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου. Η κατάσταση στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο ήταν μεταβατική, καθώς από την μία έχουμε τις ελεύθερες περιοχές υπό τον έλεγχο του ΕΛΑΣ και της ΠΕΕΑ, και από την άλλη υπάρχουν ακόμη περιοχές κάτω από την μπότα των κατοχικών και δοσιλογικών δυνάμεων.
Οργανώνονται πανηγυρικές συγκεντρώσεις και ομιλίες για τη σημασία της επετείου της Επανάστασης του 1821 και τα καθήκοντα του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης. Δίνονται θεατρικές παραστάσεις με έργα εμπνευσμένα από τους απελευθερωτικούς αγώνες του ελληνικού λαού και ακολουθούν λαϊκά γλέντια. Σε πολλές περιπτώσεις οι κατοχικές δυνάμεις μαζί με δοσίλογους χτυπούν τις εκδηλώσεις, όπως στις Σέρρες.
Στις κατεχόμενες πόλεις οι οργανώσεις κυκλοφορούν χιλιάδες προκυρήξεις, τρικ, αφίσες. Στην Αθήνα με την αφάνταστη τρομοκρατία και με τις καθημερινές συγκρούσεις, ο εορτασμός γίνεται στις συνοικίες με διαδηλώσεις. Στον Άγιο Νικόλαο οι μαθητές του Γυμνασίου έπαιξαν το έργο «Χορός του Ζαλόγγου». Στη Θεσσαλονίκη φοιτητές ξεκινούν μαζικά από το πανεπιστήμιο και μπροστά από το σπίτι του καθηγητή Χ. Θεοδωρίδη έψαλαν γονατιστοί τον εθνικό ύμνο. Στο Ηράκλειο της Κρήτης η 25η Μαρτίου γιορτάζεται παλλαϊκά. Επονίτες καταθέτουν δάφνινο στεφάνι στο ηρώο των πεσόντων, όπου γραφόταν «Η ΕΠΟΝ ΣΤΟΥΣ ΗΡΩΙΚΟΥΣ ΝΕΚΡΟΥΣ»
Το μήνυμα που προβάλλεται και στους τρεις εορτασμούς συμπυκνώνεται στο σχετικό χωρίο από την ειδική έκδοση της εφημερίδας «Ελεύθερη Ελλάδα» με όνομα «Νέα Ελλάδα» και αρ. φ. 6, Μάρτη του 1944: «(…) Ζούμε την 25η Μαρτίου όσο ποτέ. Και το αποδεικνύουμε όχι με στεφάνια στο μνημείο του άγνωστου, όχι με ψευτοτελετές υπό την προστασία της γερμανικής λόγχης, αλλά με αγώνα κατά των Γερμανών και όσων τους εξυπηρετούν. Γιατί η πραγματική 25η Μαρτίου είναι ότι στη βία των τυρράνων πρέπει νά αντιτάσσει κανείς τη βία των τυραννουμένων (…)». Και αυτό το μήνυμα συνδέει το σήμερα με το χθες!
Γιώργος Χατζηκώστας
